GJUHA SHQIPE SOT

Prej shekujsh shqipja ka marrλ e dhλnλ me gjuhλt fqinje: greqishten, latinishten dhe italishten, serbishten, maqedonishten po edhe me gjuhλt e pushtuesve, sidomos me turqishten, gjatλ mλ se pesqind vjet pushtimi nga Perendoria Osmane. Kλrkimet nλ kλto drejtime kanλ qenλ dhe mbeten nλ qendλr tλ hulumtimeve rreth shqipes. Por kuadri i sotλm i vλshtrimit tλ shqipes si gjuhλ nλ kontakt nuk duhet tλ mbetet vetλm nλ mjediset e Shqipλrisλ dhe tλ shqipes nλ trojet e saj tλ moηme e kompakte nλ Ballkan. Duhet parλ edhe gjendja e shqipes nλ kontakt me gjuhλ tλ tjera, si me anglishten, gjermanishten, italishten etj. nλpλr ngulimet e reja tλ diasporλs shqiptare.

Konkluzioni ynλ paraprak λshtλ se, ndryshimet gjuhλsore nisin mλ sλ pari nλ sistemin leksikor. Gjuha synon t'u pλrshtatet pλrherλ e mλ mirλ nevojave kumtuese tλ folλsve. Mirλpo, kλto nevoja kumtuese janλ tλ lidhura me shkollimin, me arsimin, me kulturλn e me faktorλ tλ tjerλ jashtλgjuhλsorλ, tλ cilλt, veη e veη e sλ toku, i shtrojnλ njeriut nevoja mλ tλ mλdha kumtuese, pλr plotλsimin e tλ cilave atij i lypset njλ sasi mλ e madhe mjetesh pλr t'u shprehur. Zhvillohen e pλrparojnλ njerλzit, rriten dhe shumλfishohen kλrkesat e tyre dhe kjo pasqyrohet edhe nλ gjuhλ. Mbi kλtλ bazλ del e qartλ se nuk ka zhvillim leksikor nλ vetvete e pλr vetvete, por shndλrrime e shtresλsime tλ paprera e tλ ndλrgjegjshme tλ shkaktuara nga nevojat gjithnjλ nλ rritje tλ folλsve pλr tλ kumtuar. Pra, nuk λshtλ se fjalλt e trajtat dialektore "tλrhiqen" pλrpara atyre letrare normative (apo "standarde") ashtu siη tλrhiqet njλ ηetλ e shpartalluar pλrballλ njλ armate mλ tλ fuqishme, siη lλnλ pλr t'u kuptuar ndonjλherλ termat e pλrdorur nλ shpjegimin e marrλdhλnieve gjuhλ-dialekt, por λshtλ njeriu, folλsi, qλ, pλr arsye tλ zgjerimit tλ kumtimit dhe nλ pλrputhje me rrethanat tashmλ cilλsorisht mλ tλ ngritura shoqλrore edhe tλ mjedisit ku kryhet komunikimi, rreshtet me vetλdije tλ plotλ nga fjalλt e trajtat e ngushta dialektore dhe parapλlqen ato qλ janλ me njλ diapazon mλ tλ gjerλ ose normative.